door Charlotte Kleyn  

Hoe kwamen scheepskoks aan ingrediënten als ze maandenlang op zee waren? Wat deed een middeleeuwse pelgrim om aan eten te komen tijdens zijn tocht? Hoe kookte men in een rijdende trein, of in een vliegtuig op kilometers hoogte? Eten onderweg is omgaan met een hele rits aan beperkingen, door te plannen of juist te improviseren. Zo is het niet toevallig dat veel innovaties om voedsel te conserveren, denk aan inblikken en vriesdrogen, hun oorsprong kennen in het leger en de marine, instituten waar eten onderweg niet te vermijden is.

van bittere noodzaak tot pure luxe

Hoewel er de afgelopen jaren steeds meer belangstelling is voor de geschiedenis van eten en drinken, nemen veel studies historische kookboeken als bron (zo ook mijn eerste boek Luilekkerland, 400 koken in Nederland), waardoor je logischerwijs uitkomt bij het eten dat mensen thuis maakten – en tot in de negentiende eeuw mensen uit de hogere klassen van de samenleving. Maar ook eeuwen geleden zat niet iedereen elke avond braaf bij zijn of haar eigen haard, en zeker Nederlanders hebben al heel lang de reputatie een reislustig volk te zijn. Handelsreizen, studiereizen, ontdekkingsreizen, bedevaarten, oorlogen, migraties, vakanties en meer: mannen en vrouwen uit alle lagen van de bevolking waren regelmatig op pad. Mijn boek Trek, eten onderweg, toen en nu behandelt dus een heel scala aan onderwerpen. Je leest over mensen die puur voor de lol kozen voor eten onderweg: denk aan picknicken op een lome zomeravond en padvinders die een pan soep boven een kampvuur laten pruttelen. In andere gevallen was eten op reis juist een bittere noodzaak, zoals soldaten die op veldtocht een maaltje bij elkaar moesten zoeken en pelgrims die hongerig op kloosterdeuren aanklopten. Dan is er ook nog eten op reis als toppunt van luxe tijdverdrijf, getuige de extravagante diners op stoomschepen en in internationale treinen. Luxe die alleen kon bestaan door het zware en gevaarlijke werk van slechtbetaalde stokers en kolensjouwers, die, ver uit het beeld van de eersteklaspassagiers, zorgden dat de schepen en treinen vooruitkwamen. Zo denderen we door de hele geschiedenis, langs allerlei mensen: arm en rijk, jong en oud, dik en dun.

Uit op onderzoek

Anderhalf jaar lang pakte ik trein, bus en fiets naar archieven, musea, keukens en ervaringsdeskundigen, op zoek naar antwoorden op mijn vragen. Het was een feest om reisverslagen, kranten, voorschriften, schilderijen, romans en films door te spitten op zoek naar informatie over eten en drinken. Soms was dat ook frustrerend, want áls er al iets over eten staat, wordt het vaak niet gespecifieerd. ‘We moeten gaan eten,’ zegt consul Kerim in de Oriënt-Express tegen James Bond in From Russia with Love (1957). Direct gevolgd door: ‘Ze waren klaar met eten toen de trein het afzichtelijke moderne spoorwegknooppunt Thessaloniki binnenreed.’ Gelukkig waren andere boeken vruchtbaarder.

Uitstapjes over de grens

Ik kijk in eerste instantie naar Nederland en Nederlandse reizigers, maar maak hier en daar een noodzakelijk uitstapje. De geschiedenis van militaire rantsoenen kan niet om Napoleon en de Verenigde Staten heen; bij de historie van picknicken kun je niet anders dan naar Engeland kijken. Ook (Nederlands-)Indië speelt regelmatig een rol, met name binnen de marine. Soms was het niet zozeer nodig maar wel heel leuk om over de grens te kijken. Dat ze in Japan zo goed zijn in treinmaaltijden bijvoorbeeld, of dat je in vliegtuigen door het smaakverlies het best Indiase curry’s met veel specerijen kunt eten. Ik bleef niet hangen in het verleden, want ik wil ook weten hoe eten onderweg zich heeft ontwikkeld. Dus bezocht ik de kombuis van een hedendaags marineschip, keek mee hoe jonge scouts buiten leren koken, interviewde een voedseltechnoloog van Defensie en ging langs in de gigakeuken waar duizenden vliegtuigmaaltijden worden bereid. Al die avonturen vind je in mijn boek, met ook meer dan veertig recepten geïnspireerd op het verleden, maar helemaal van nu. Van rijstpudding met kardemom-abrikozensaus en padvinders-kastanjegoulash tot een zomerse tomatentaart en ‘antischeurbuikcocktail’ met gember, steranijs en arak.

Bestel hier Trek, eten onderweg, toen en nu door Charlotte Kleyn, ISBN 9789038806402, Prijs: € 25,-